یک آیه در روز

 

- مصداق فاجعه‌آمیز صدا بلند کردن بر سر پیامبر در تاریخ

5) واقعه‌ای درباره بلند کردن صدا در محضر پیامبر ص نقل شده که منجر به مانع شدن از انجام دستور پیامبر ص شد. این واقعه در بسیاری از معتبرترین کتب اهل سنت آمده و قریب به متواتر است؛ چنانکه با یک جستجوی ساده معلوم شد که در صحیح بخاری حداقل هفت بار (ج1، ص54؛ ج2، ص1155؛ ج3، ص1111؛ ج4، ص1612؛ ج6، ص9 و ص2680؛ تحقیق مصطفی البغا)، در صحیح مسلم حداقل سه بار (ج3، ص1257-1259)[1] و در مسند احمد بن حنبل حداقل شش بار (ج3، ص408-409[2]؛ ج4، ص512[3]؛ ج5، ص134-135[4]؛ ج5، ص222[5]؛ ج5، ص351[6]؛ ج23، ص68[7]) با اسناد مختلف آمده است؛ و وقتی در چنین کتابهایی این اندازه روایت شده می‌توان پیش‌بینی کرد که تعداد نقل این واقعه در کتب اهل سنت به چه عددی می‌رسد. تازه، این مواردی که اشاره شد همگی فقط روایت داستان از قول ابن‌عباس است؛ وگرنه این واقعه در این کتب و کتب دیگر اهل سنت، از قول افراد دیگری از صحابه هم روایت شده است؛ مثلا فقط طبرانی (م230) در الطبقات الکبیر (ج2، ص213-215، طبع الخانجی) با 9 سند مختلف این واقعه را علاوه بر ابن‌عباس، از قول امام علی ع، عمر بن الخطاب، جابر بن عبدالله انصاری نیز روایت کرده است[8]؛ و از این رو آیا متواتر بودن آن فقط با منابع اهل سنت کاملا محتمل نیست؟

در اینجا مطلب بر اساس نقل صحیح بخاری، که بعد از قرآن کریم معتبرترین کتاب نزد اهل سنت است، تقدیم می‌شود:

عبیدالله بن عبدالله روایت کرده که ابن‌عباس گفت:

وقتی پیامبر ص در بستر مرگ افتاده بود و در خانه عده‌ای از مردان، از جمله عمر بن خطاب، بودند، پیامبر ص فرمود:

بیایید تا نوشته‌ای برایتان بنویسم که بعد از آن گمراه نشوید.

عمر گفت: قطعا پیامبر ص طوری است که حتما درد بر او غلبه کرده است؛ و نزد شما قرآن هست؛ همان کتاب الله ما را بس است.

پس اهل خانه اختلاف کردند و درگیری پیش آمد؛ برخی می‌گفتند چیزی بیاورید که پیامبر ص برایتان نوشته‌ای بنویسد که هرگز پس از آن گمراه نشوید؛

و برخی هم همان چیزی را می‌گفتند که عمر گفت.

چون نزاع و اختلاف نزد پیامبر زیاد شد رسول الله ص فرمود: بلند شوید!

[این فراز در نقل دیگر چنین است: پس اختلاف کردند و صدای همهمه بسیار زیاد شد. پیامبر ص فرمود: پس از نزد من بلند شوید [=بروید) که همانا نزاع و درگیری نزد من سزاوار نیست؛ ج1، ص54]

عبیدالله می‌گوید: و ابن‌عباس همواره می‌گفت: قطعا آن مصیبتی که همه مصیبتهاست، این است که مانع شدند از اینکه رسول خدا برایشان آن نوشته‌ را بنویسد، به خاطر درگیری‌شان و همهمه‌شان.

صحیح البخاری، ج5، ص2146 (تحقیق مصطفی البغا)

حَدَّثَنَا إِبْرَاهِیمُ بْنُ مُوسَى: حَدَّثَنَا هِشَامٌ، عَنْ مَعْمَرٍ،

وحَدَّثَنِی عَبْدُ اللَّهِ بْنُ مُحَمَّدٍ: حَدَّثَنَا عَبْدُ الرَّزَّاقِ: أَخْبَرَنَا معمر،

عَنِ الزُهری، عَنْ عُبَیْدِ اللَّهِ بْنِ عَبْدِ الله، عن ابن عباس رضی الله عَنْهُمَا قَالَ:

لَمَّا حُضِرَ رَسُولُ اللَّهِ ص وَفِی الْبَیْتِ رِجَالٌ، فِیهِمْ عُمَرُ بْنُ الْخَطَّابِ، قَالَ النَّبِیُّ ص: هَلُمَّ أَکْتُبْ لَکُمْ کِتَابًا لَا تَضِلُّوا بَعْدَهُ.

فَقَالَ عُمَرُ: إِنَّ النَّبِیَّ ص قَدْ غَلَبَ عَلَیْهِ الْوَجَعُ، وَعِنْدَکُمُ الْقُرْآنُ، حَسْبُنَا کِتَابُ اللَّهِ.

فَاخْتَلَفَ أَهْلُ الْبَیْتِ فَاخْتَصَمُوا، مِنْهُمْ مَنْ یَقُولُ: قرِّبوا یَکْتُبْ لَکُمُ النَّبِیُّ ص کِتَابًا لَنْ تَضِلُّوا بَعْدَهُ، وَمِنْهُمْ مَنْ یَقُولُ مَا قَالَ عُمَرُ.

فَلَمَّا أَکْثَرُوا اللَّغْوَ وَالِاخْتِلَافَ عِنْدَ النَّبِیِّ ص، قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص: قُومُوا.

[این فراز در نقل دیگر چنین است: فَاخْتَلَفُوا وَکَثُرَ اللَّغَطُ. قَالَ: فَقُومُوا عَنِّی، وَلَا یَنْبَغِی عِنْدِی التَّنَازُعُ؛ ج1، ص54]

قَالَ عُبَیْدُ اللَّهِ: فَکَانَ ابْنُ عَبَّاسٍ یَقُولُ: إِنَّ ‌الرَّزیَّة ‌کُلَّ ‌الرَّزیَّة مَا حَالَ بَیْنَ رَسُولِ اللَّهِ ص وَبَیْنَ أَنْ یَکْتُبَ لَهُمْ ذَلِکَ الْکِتَابَ، مِنَ اخْتِلَافِهِمْ وَلَغَطِهِمْ.

یادآوری می‌کنم که بخاری در اینجا (و نیز در ج1، ص54[9] و نیز در ج6، ص2680[10]) که اسم عمر به عنوان گوینده آن عبارات در مخالفت با پیامبر را آورده، (و نیز در ج4، ص1612[11]) جمله او را به صورت عبارت «درد بر او غلبه کرده» تعبیر کرده؛ ولی در برخی از مواردی که اسم گوینده این سخنان را نیاورده و از تعبیر «قالوا: گفتند» به جای «قال عمر» استفاده کرده، جمله اصلی او را (که دلالت بر شدت بی‌ادبی او نسبت به پیامبر می‌کند) چنین نقل کرده است که به پیامبر اکرم (ص) در مقابل این درخواست و نگرانیش برای آینده امت، نسبت هذیان‌گویی داده است:

قَالُوا: هَجَرَ رَسُولُ اللَّهِ- گفتند رسول خدا هذیان می‌گوید! صحیح البخاری، ج3، ص1111[12]؛

قَالُوا: مَا لَهُ أَهَجَرَ - گفتند او را چه شده که هذیان می‌گوید! صحیح البخاری، ج2، ص1155[13]؛

قَالُوا: مَا شَأْنُهُ أَهَجَرَ - گفتند برای او چه اتفاقی افتاده که هذیان می‌گوید! صحیح البخاری، ج4، ‌ص1612 و ج6، ص9[14]

وقتی انسان با چنین واقعه‌ای مواجه می‌شود می‌تواند بفهمد که چرا خداوند متعال در این آیه دوم سوره حجرات، بلند کردن صدا در محضر پیامبر را مایه حبط تمامی اعمال معرفی فرمود.

 

---

[1] . 20 - (1637) حدثنا سعید بن منصور، وقتیبة بن سعید، وأبو بکر بن أبی شیبة، وعمرو الناقد، واللفظ لسعید، قالوا: حدثنا سفیان، عن سلیمان الأحول، عن سعید بن جبیر، قال: قال ابن عباس: یوم الخمیس، وما یوم الخمیس ثم بکى حتى بل دمعه الحصى، فقلت: یا ابن عباس، وما یوم الخمیس؟ قال: اشتد برسول الله ص وجعه، فقال: «ائتونی أکتب لکم کتابا لا تضلوا بعدی» ، فتنازعوا [ص:1258] وما ینبغی عند نبی تنازع، وقالوا: ما شأنه أهجر؟ استفهموه، قال: " دعونی فالذی أنا فیه خیر، أوصیکم بثلاث: أخرجوا المشرکین من جزیرة العرب، وأجیزوا الوفد بنحو ما کنت أجیزهم "، قال: وسکت، عن الثالثة، أو قالها فأنسیتها، قال أبو إسحاق إبراهیم: حدثنا الحسن بن بشر، قال: حدثنا سفیان، بهذا الحدیث

21 - (1637) حدثنا إسحاق بن إبراهیم، أخبرنا وکیع، عن مالک بن مغول، عن طلحة بن مصرف، عن سعید بن جبیر، عن ابن عباس، أنه قال: یوم الخمیس، وما یوم الخمیس ثم جعل تسیل دموعه، حتى رأیت على خدیه کأنها نظام اللؤلؤ، قال: قال رسول الله ص: «ائتونی بالکتف والدواة - أو اللوح والدواة - أکتب لکم کتابا لن تضلوا بعده أبدا» ، فقالوا: إن رسول الله ص یهجر

22 - (1637) وحدثنی محمد بن رافع، وعبد بن حمید، قال عبد: أخبرنا، وقال ابن رافع: حدثنا عبد الرزاق، أخبرنا معمر، عن الزهری، عن عبید الله بن عبد الله بن عتبة، عن ابن عباس، قال: لما حضر رسول الله ص وفی البیت رجال فیهم عمر بن الخطاب، فقال النبی ص: «هلم أکتب لکم کتابا لا تضلون بعده» ، فقال عمر: إن رسول الله ص قد غلب علیه الوجع، وعندکم القرآن حسبنا کتاب الله، فاختلف أهل البیت، فاختصموا فمنهم من یقول: قربوا یکتب لکم رسول الله ص کتابا لن تضلوا بعده، ومنهم من یقول ما قال عمر، فلما أکثروا اللغو والاختلاف عند رسول الله ص، قال رسول الله ص: «قوموا» ، قال عبید الله: فکان ابن عباس، یقول: «إن الرزیة کل الرزیة ما حال بین رسول الله ص وبین أن یکتب لهم ذلک الکتاب من اختلافهم ولغطهم»

[2] . حَدَّثَنَا سُفْیَانُ، عَنْ سُلَیْمَانَ بْنِ أَبِی مُسْلِمٍ، خَالِ ابْنِ أَبِی نَجِیحٍ، سَمِعَ سَعِیدَ بْنَ جُبَیْرٍ، یَقُولُ قَالَ ابْنُ عَبَّاسٍ: یَوْمُ الْخَمِیسِ، وَمَا یَوْمُ الْخَمِیسِ؟، ثُمَّ بَکَى حَتَّى بَلَّ دَمْعُهُ - وَقَالَ مَرَّةً: دُمُوعُهُ - الْحَصَى، قُلْنَا: یَا أَبَا الْعَبَّاسِ: وَمَا یَوْمُ الْخَمِیسِ؟ قَالَ: اشْتَدَّ بِرَسُولِ اللهِ ص وَجَعُهُ، فَقَالَ: " ائْتُونِی أَکْتُبْ لَکُمْ کِتَابًا لَا تَضِلُّوا بَعْدَهُ أَبَدًا، فَتَنَازَعُوا وَلا یَنْبَغِی عِنْدَ نَبِیٍّ تَنَازُعٌ " فَقَالُوا: مَا شَأْنُهُ أَهَجَرَ - قَالَ سُفْیَانُ: یَعْنِی هَذَى - اسْتَفْهِمُوهُ، فَذَهَبُوا یُعِیدُونَ عَلَیْهِ، فَقَالَ: " دَعُونِی فَالَّذِی أَنَا فِیهِ خَیْرٌ مِمَّا تَدْعُونِی إِلَیْهِ "، وَأَمَرَ بِثَلاثٍ - وَقَالَ سُفْیَانُ مَرَّةً: أَوْصَى بِثَلاثٍ - قَالَ: " أَخْرِجُوا الْمُشْرِکِینَ مِنْ جَزِیرَةِ الْعَرَبِ، وَأَجِیزُوا الْوَفْدَ بِنَحْوِ مَا کُنْتُ أُجِیزُهُمْ " وَسَکَتَ سَعِیدٌ عَنِ الثَّالِثَةِ، فَلا أَدْرِی أَسَکَتَ عَنْهَا عَمْدًا - وَقَالَ مَرَّةً: أَوْ نَسِیَهَا - وقَالَ سُفْیَانُ مَرَّةً: وَإِمَّا أَنْ یَکُونَ تَرَکَهَا، أَوْ نَسِیَهَا.

[3].  حدثنا حسن، حدثنا شیبان، عن لیث، عن طاوس، عن ابن عباس، أنه قال: لما حضر رسول الله ص، قال: " ائتونی بکتف أکتب لکم فیه کتابا، لا یختلف منکم رجلان بعدی " قال: " فأقبل القوم فی لغطهم، فقالت المرأة: ویحکم، عهد رسول الله ص.

[4].  الزُّهْرِیِّ، عَنْ عُبَیْدِ اللهِ بْنِ عَبْدِ اللهِ، عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ، قَالَ: لَمَّا حَضَرَتْ رَسُولَ اللهِ ص الْوَفَاةُ قَالَ: " هَلُمَّ أَکْتُبْ لَکُمْ کِتَابًا لَنْ تَضِلُّوا بَعْدَهُ " وَفِی الْبَیْتِ رِجَالٌ فِیهِمْ عُمَرُ بْنُ الْخَطَّابِ، فَقَالَ عُمَرُ: إِنَّ رَسُولَ اللهِ ص قَدْ غَلَبَهُ الْوَجَعُ، وَعِنْدَکُمِ الْقُرْآنُ، حَسْبُنَا کِتَابُ اللهِ. قَالَ: فَاخْتَلَفَ أَهْلُ الْبَیْتِ، فَاخْتَصَمُوا، فَمِنْهُمْ مَنْ یَقُولُ: یَکْتُبُ لَکُمْ رَسُولُ اللهِ ص، أَوْ قَالَ: قَرِّبُوا یَکْتُبْ لَکُمْ رَسُولُ اللهِ ص، وَمِنْهُمْ مَنْ یَقُولُ مَا قَالَ عُمَرُ، فَلَمَّا أَکْثَرُوا اللَّغَطَ وَالاخْتِلافَ، وَغُمَّ (1) رَسُولُ اللهِ ص، قَالَ: " قُومُوا عَنِّی ". فَکَانَ ابْنُ عَبَّاسٍ یَقُولُ: إِنَّ ‌الرَّزِیَّةَ ‌کُلَّ ‌الرَّزِیَّةِ، مَا حَالَ بَیْنَ رَسُولِ اللهِ ص، وَبَیْنَ أَنْ یَکْتُبَ لَهُمْ ذَلِکَ الْکِتَابَ، مِنَ اخْتِلافِهِمْ وَلَغَطِهِمْ

[5] . حَدَّثَنَا عَبْدُ الرَّزَّاقِ، حَدَّثَنَا مَعْمَرٌ، عَنِ الزُّهْرِیِّ، عَنْ عُبَیْدِ اللهِ بْنِ عَبْدِ اللهِ، عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ، قَالَ: لَمَّا حُضِرَ رَسُولُ اللهِ ص، وَفِی الْبَیْتِ رِجَالٌ وَفِیهِمْ عُمَرُ بْنُ الْخَطَّابِ، قَالَ النَّبِیُّ ص: " هَلُمَّ أَکْتُبْ لَکُمْ کِتَابًا (1) لا تَضِلُّوا بَعْدَهُ أَبَدًا " فَقَالَ عُمَرُ: إِنَّ رَسُولَ اللهِ ص قَدْ غَلَبَ عَلَیْهِ الْوَجَعُ، وَعِنْدَکمُ (2) الْقُرْآنُ، حَسْبُنَا کِتَابُ اللهِ، فَاخْتَلَفَ أَهْلُ الْبَیْتِ، فَاخْتَصَمُوا، فَمِنْهُمْ مَنْ یَقُولُ: قَرِّبُوا یَکْتُبُ لَکُمْ کِتَابًا لَا تَضِلُّوا بَعْدَهُ، وَفِیهِمْ مَنْ یَقُولُ مَا قَالَ عُمَرُ، فَلَمَّا أَکْثَرُوا اللَّغْوَ وَالاخْتِلافَ عِنْدَ رَسُولِ اللهِ ص، قَالَ رَسُولُ اللهِ ص: " قُومُوا " قَالَ عُبَیْدُ اللهِ: وَکَانَ ابْنُ عَبَّاسٍ، یَقُولُ: " إِنَّ الرَّزِیَّةَ، کُلَّ الرَّزِیَّةِ، مَا حَالَ بَیْنَ رَسُولِ اللهِ ص، وَبَیْنَ أَنْ یَکْتُبَ لَهُمْ ذَلِکَ الْکِتَابَ، مِنَ اخْتِلافِهِمْ وَلَغَطِهِمْ.

[6] . حَدَّثَنَا وَکِیعٌ، حَدَّثَنَا مَالِکُ بْنُ مِغْوَلٍ، عَنْ طَلْحَةَ بْنِ مُصَرِّفٍ، عَنْ سَعِیدِ بْنِ جُبَیْرٍ، عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ، قَالَ: یَوْمُ الْخَمِیسِ، ‌وَمَا ‌یَوْمُ ‌الْخَمِیسِ ثُمَّ نَظَرْتُ إِلَى دُمُوعِهِ عَلَى خَدَّیْهِ تَحْدُرُ کَأَنَّهَا نِظَامُ اللُّؤْلُؤِ، قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللهِ ص: " ائْتُونِی بِاللَّوْحِ، وَالدَّوَاةِ - أَوِ الْکَتِفِ - أَکْتُبْ لَکُمْ کِتَابًا لَا تَضِلُّوا بَعْدَهُ أَبَدًا " فَقَالُوا: رَسُولُ اللهِ ص یَهْجُرُ!

[7] . حدثنا موسى بن داود، حدثنا ابن لهیعة، عن أبی الزبیر، عن جابر، " أن النبی ص " دعا عند موته بصحیفة لیکتب فیها کتابا لا یضلون بعده "، قال: " فخالف علیها عمر بن الخطاب حتى رفضها

[8].  «‌‌ذکر الکتاب الذی أَراد رسول الله، ص ، أن یکتبه لأمّته فی مرضه الذی مات فیه

(1) أخبرنا یحیَى بن حمّاد، أخبرنا أبو عَوانة عن سلیمان، یعنی الأعْمش، عن عبد الله بن عبد الله عن سعید بن جُبیر عن ابن عبَّاس قال: اشتکى النّبیّ، ص ، یومَ الخمیس فجعل، یعنی ابن عبّاس، یبکى ویقول یوم الخمیس وما یوم الخمیس! اشتدّ بالنّبیّ، ص ، وجعه فقال ائتونی بدواة وصحیفة أکْتُبْ لکم کتابًا لا تَضلّوا بعده أبدًا، قال: فقال بعض مَن کان عنده إنّ نبیّ الله لَیَهْجر! قال فقیل له: ألا نأتیک بما طلبت؟ قال: أَوَ بَعْدَ ماذا؟ قال: فلم یدعُ به.

(2) أخبرنا سفیان بن عُیینة عن سلیمان بن أبی مسلم خالِ ابن أبی نَجیح سمع سعیدَ بن جُبَیر قال: قال ابن عبّاس: یومُ الخمیس وما یومُ الخمیس! قال: اشتدّ برسول الله، ص ، وجعُه فی ذلک الیوم فقال ائتونى بدواة وصحیفة أکتُب لکم کتابًا لا تَضلّوا بعده أبدًا، فَتَنازعوا ولا ینبغی عند نبیّ تنازعٌ، فقالوا: ما شأنه، أهَجَرَ؟ اسْتَفْهِمُوُه! فذَهبوا یُعیدون علیه فقال: دَعُونی فالّذی أنا فیه خیرٌ مما تَدْعونَنی إلیه وأوصَى بثلاثٍ، قال: أخْرِجُوا المشُرکینَ من جَزیرة العرب، وأَجِیزوا الوَفْدَ بنَحْوٍ ممّا کنتُ أُجیزهم، وسکت عن الثالثة فلا أدرى قالها فنسیتُها أو سکتَ عنها عَمْدًا.

(3) أخبرنا محمّد بن عبد الله الأنصاری، حدّثنی قُرّة بن خالد، أخبرنا أبو الزّبیر، أخبرنا جابر بن عبد الله الأنصاری قال: لمّا کان فی مرض رسول الله، ص ، الذی توفّى فیه دعا بصحیفة لیکتب فیها لأمّته کتابًا لا یَضلّون ولا یُضَلّون، قال: فکان فی البیت لغطٌ وکلامٌ وتکلّم عمر بن الخطّاب قال فرفضه النّبیّ، ص »

(4) أخبرنا حَفْص بن عمر الحَوْضیّ، أخبرنا عمر بن الفضل العبدیّ عن نُعیم بن یزید، أخبرنا علیّ بن أبی طالب و: أنّ رسول الله، ص ، لمّا ثَقِلَ قال: یا علیّ ائتنی بِطَبَقٍ أکتبُ فیه ما لا تَضلّ أُمّتی بعدى، قال: فخشیتُ أن تَسبقنى نفسه فقلت إنِّی أحفظ ذراعًا من الصحیفة، قال: فکان رأسه بین ذراعی وعَضُدی فجعل یُوصى بالصّلاة والزّکاة وما ملکَتْ أَیْمانُکم، قال: کذلک حتى فاظت نفسُه وأمر بشهادة أن لا إله إلّا الله وأدقّ محمّدًا عبده ورسوله حتى فاظَت نفسه، مَن شهد بهما حُرّم على النّار.

(5) أخبرنا حجّاج بن نُصیر، أخبرنا مالک بن مِغْوَل قال: سمعتُ طلحة بن مصرّف یحدّث عن سعید بن جُبیر عن ابن عبّاس قال: کان یقول یومُ الخمیس وما یومُ الخمیس! قال: وکأنّى أنظر إلى دموع ابن عبّاس على خدّه کَأنّها نِظام اللّؤلؤ! قال قال رسول الله، ص: ائتونی بالکَتِف والدواة أکتبُ لکم کتابًا لا تَضلّوا بَعده أبدًا، قال فقالوا: إنّما یهجر رسول الله، ص .

(6) أخبرنا محمّد بن عمر، حدّثنی هشام بن سعد عن زَید بن أسْلَم عن أبیه عن عمر بن الخطّاب قال: کُنّا عند النّبیّ، ص ، وبیننا وبین النّساء حِجابٌ، فقال رسول الله، ص: اغسلونی بسبع قِرَبٍ وأتونی بصَحیفة ودواة أکتبُ لکم کتابًا لَنْ تَضلّوا بعده أبدًا! فقال النسوةُ: ائتوا رسولَ الله، ص ، بحاجته. قال عمر: فقلتُ اسکتْنَ فإنّکنّ صواحبه إذا مرض عصرتُنّ أعْیُنَکُنّ وإذا أخذتُنّ بعُنُقه! فقال رسول الله، ص: هُنّ خیرٌ منکم!

(7) أخبرنا محمّد بن عمر، حدّثنی إبراهیم بن یزید عن أبی الزّبیر عن جابر قال: دعا النّبیّ، ص ، عند موته بصحیفة لیکتب فیها کتابًا لأمّته لا یَضِلّوا ولا یُضَلّوا فَلَغَطوا عنده حتى رَفَضها النّبیّ، ص .

(8) أخبرنا محمّد بن عمر، حدّثنی أُسامة بن زَید اللّیثیّ ومَعمر بن رَاشد عن الزّهریّ عن عُبید الله بن عبد الله بن عُتبة عن ابن عبّاس قال: لمّا حضرت رسولَ الله، ص ، الوفاةُ وفی البیت رجالٌ فیهم عمر بن الخطّاب، فقال رسول الله، ص: هلُمّ أکتبُ لکم کتابًا لن تَضلّوا بعده! فقال عمر: إن رسول الله قد غَلَبه الوجع وعندکم القرآن، حَسْبُنا کتابُ الله فاختلفَ أهلُ البیت واختَصَموا، فمنهم مَن یقول قَرّبوا یَکْتُبْ لکم رسولُ الله، ص ، ومنهم مَن یقول ما قال عمر، فلمّا کثر اللّغط والاختلاف وغمّوا رسولَ الله، ص ، فقال: قوموا عنّى! فقال عُبید الله بن عبد الله فکان ابن عبّاس یقول: الرّزیة کلّ الرّزیّة ما حَالَ بین رسول الله، ص ، وبین أن یکتبَ لهم ذلک الکتاب من اختلافهم ولَغَطِهم.

(9) أخبرنا محمّد بن عمر، حدّثنی إبراهیم بن إسماعیل بن أبی حَبیبة عن داود بن الحُصین عن عِکْرِمة عن ابن عبّاس: أنّ النّبیّ، ص ، قال فی مرضه الّذی مات فیه: ائتونى بدواة وصَحیفة أکتبُ لکم کتابًا لن تَضلّوا بعده أبدًا! فقال عمر بن الخطّاب: مَن لفلانة وفلانة مَدائن الرّوم؟ إنّ رسول الله، ص ، لیس بمیتٍ حتَّى نَفْتتحها ولو مات لانتظرناه کما انتَظَرتْ بنو إسرائیل موسى! فقالت زَینب زوج النبیّ، ص: ألا تسمعون النّبیّ، ص ، یعهد إلیکم؟ فلغطوا فقال: قُوموا! فلمّا قاموا قبض النّبیّ، ص ، مکانه.

[9].  حَدَّثَنَا یَحْیَى بْنُ سُلَیْمَانَ قَالَ: حَدَّثَنِی ابْنُ وهب قال: أخبرنی یونس، عن ابن شهاب، عن عبید الله بن عبد الله، عن ابْنِ عَبَّاسٍ، قَالَ: لَمَّا اشْتَدَّ بِالنَّبِیِّ (ص) وَجَعُهُ، قَالَ: ائْتُونِی بِکِتَابٍ أَکْتُبْ لَکُمْ کِتَابًا لَا تَضِلُّوا بَعْدَهُ. قَالَ عُمَرُ: إِنَّ النَّبِیَّ (ص) غَلَبَهُ الْوَجَعُ وَعِنْدَنَا کِتَابُ اللَّهِ حَسْبُنَا! فَاخْتَلَفُوا وَکَثُرَ اللَّغَطُ، قَالَ ص: قُومُوا عَنِّی وَلَا یَنْبَغِی عِنْدِی التَّنَازُعُ. فَخَرَجَ ابْنُ عَبَّاسٍ یَقُولُ: إِنَّ الرَّزِیَّهَ کُلَّ الرَّزِیَّهِ مَا حَالَ بَیْنَ رَسُولِ اللَّهِ (ص) وَبَیْنَ کِتَابِهِ.

[10].  حَدَّثَنَا إِبْرَاهِیمُ بْنُ مُوسَى: أَخْبَرَنَا هِشَامٌ، عَنْ معمر، عَنِ الزُهری، عَنْ عُبَیْدِ اللَّهِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ، عَنْ ابْنِ عَبَّاسٍ قَالَ: لَمَّا حُضِرَ النَّبِیُّ ص قَالَ، وَفِی الْبَیْتِ رِجَالٌ فِیهِمْ عُمَرُ بْنُ الْخَطَّابِ، قَالَ: (هلمَّ أَکْتُبْ لَکُمْ کِتَابًا لَنْ تَضِلُّوا بَعْدَهُ). قَالَ عُمَرُ: إِنَّ النَّبِیَّ ص غَلَبَهُ الْوَجَعُ، وَعِنْدَکُمُ الْقُرْآنُ. فَحَسْبُنَا کتاب الله. واختلف أهل البیت، اختصموا: فَمِنْهُمْ مَنْ یَقُولُ: قرِّبوا یَکْتُبْ لَکُمْ رَسُولُ اللَّهِ ص کِتَابًا لَنْ تَضِلُّوا بَعْدَهُ، وَمِنْهُمْ مَنْ یَقُولُ مَا قَالَ عُمَرُ، فَلَمَّا أَکْثَرُوا اللَّغَطَ وَالِاخْتِلَافَ عِنْدَ النَّبِیِّ ص قَالَ: (قُومُوا عَنِّی). قَالَ عُبَیْدُ اللَّهِ: فَکَانَ ابْنُ عَبَّاسٍ یَقُولُ: إِنَّ ‌الرَّزیَّة ‌کُلَّ ‌الرَّزیَّة مَا حَالَ بَیْنَ رَسُولِ اللَّهِ ص وَبَیْنَ أَنْ یَکْتُبَ لَهُمْ ذَلِکَ الْکِتَابَ، مِنَ اخْتِلَافِهِمْ ولغطهم

[11].  حَدَّثَنَا عَلِیُّ بْنُ عَبْدِ اللَّهِ: حَدَّثَنَا عَبْدُ الرَّزَّاقِ: أَخْبَرَنَا مَعْمَرٌ، عَنِ الزُّهْرِیِّ، عَنْ عُبَیْدِ اللَّهِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ عتبة، عن ابْنِ عَبَّاسٍ رَضِیَ اللَّهُ عَنْهُمَا قَالَ: لَمَّا حُضِرَ رَسُولُ اللَّهِ ص وفی البیت رجال، فقال النبی ص: (هلموا أکتب لکم کتابا لا تضلون بعده). فقال بعضهم: أن رسول الله ص قد غلبه الْوَجَعُ، وَعِنْدَکُمُ الْقُرْآنُ، حَسْبُنَا کِتَابُ اللَّهِ. فَاخْتَلَفَ أَهْلُ الْبَیْتِ وَاخْتَصَمُوا، فَمِنْهُمْ مَنْ یَقُولُ: قَرِّبُوا یکتب لکم کتابا لا تضلون بعده، ومنهم من یقول غیر ذلک، فلما أکثروا اللغو والاختلاف، قال رسول الله ص: (قُومُوا). قَالَ عُبَیْدُ اللَّهِ: فَکَانَ ابْنُ عَبَّاسٍ: إِنَّ ‌الرَّزِیَّةَ ‌کُلَّ ‌الرَّزِیَّةِ، مَا حَالَ بَیْنَ رَسُولِ اللَّهِ ص وَبَیْنَ أن یکتب لهم ذلک الکتاب، لاختلافهم ولغطهم.

[12] . حدثنا قبیصة: حدثنا ابن عیینة، عن سلیمان الأحول، عن سعید ابن جبیر، عن ابن عباس رضی الله عنهما: أنه قال: یوم الخمیس وما یوم الخمیس، ثم بکى حتى خضب دمعه الحصباء، فقال: اشْتَدَّ بِرَسُولِ اللَّهِ ص وجعه یوم الخمیس، فقال: (‌ائتونی ‌بکتاب ‌أکتب ‌لکم کتابا لن تضلوا بعده أبدا). فتنازعوا، ولا ینبغی عند نبی تنازع، فقالوا: هجر رسول الله ص؟ قال: (دعونی، فالذی أنا فیه خیر مما تدعوننی إلیه). وأوصى عند موته بثلاث: (أخرجوا المشرکین من جزیرة العرب، وأجیزوا الوفد بنحو ما کنت أجیزهم). ونسیت الثالثة.

[13].  حدثنا محمد: حدثنا ابن عیینة، عن سلیمان الأحول: سمع سعید ابن جبیر: سَمِعَ ابْنَ عَبَّاسٍ رَضِیَ اللَّهُ عَنْهُمَا یَقُولُ: یوم الخمیس وما یوم الخمیس، ثم بکى حتى بل دمعه الحصى، قلت یا أبا عباس: ما یوم الخمیس؟ قال: اشْتَدَّ بِرَسُولِ اللَّهِ ص وجعه، فقال: (ائتونی بکتف أکتب لکم کتابا لا تضلوا بعده أبدا). فتنازعوا، ولا ینبغی عند نبی تنازع، فقالوا: ‌ما ‌له ‌أهجر استفهموه؟ فقال: (ذرونی، فالذی أنا فیه خیر مما تدعوننی إلیه). فأمرهم بثلاث، قال: (أخرجوا المشرکین من جزیرة العرب، وأجیزوا الوفد بنحو ما کنت أجیزهم). والثالثة خیر، إما أن سکتن عنها، وإما أن قالها فنسیتها. قال سفیان: هذا من قول سلیمان.

[14] . حَدَّثَنَا ‌قُتَیْبَةُ، حَدَّثَنَا ‌سُفْیَانُ، عَنْ ‌سُلَیْمَانَ الْأَحْوَلِ، عَنْ ‌سَعِیدِ بْنِ جُبَیْرٍ قَالَ: قَالَ ‌ابْنُ عَبَّاسٍ: «یَوْمُ الْخَمِیسِ، وَمَا یَوْمُ الْخَمِیسِ؟ اشْتَدَّ بِرَسُولِ اللهِ - ص - وَجَعُهُ، فَقَالَ: ائْتُونِی أَکْتُبْ لَکُمْ کِتَابًا لَنْ تَضِلُّوا بَعْدَهُ أَبَدًا، فَتَنَازَعُوا، وَلَا یَنْبَغِی عِنْدَ نَبِیٍّ تَنَازُعٌ، فَقَالُوا: ‌مَا ‌شَأْنُهُ، ‌أَهَجَرَ، اسْتَفْهِمُوهُ؟ فَذَهَبُوا یَرُدُّونَ عَلَیْهِ، فَقَالَ: دَعُونِی، فَالَّذِی أَنَا فِیهِ خَیْرٌ مِمَّا تَدْعُونِی إِلَیْهِ، وَأَوْصَاهُمْ بِثَلَاثٍ، قَالَ: أَخْرِجُوا الْمُشْرِکِینَ مِنْ جَزِیرَةِ الْعَرَبِ، وَأَجِیزُوا الْوَفْدَ بِنَحْوِ مَا کُنْتُ أُجِیزُهُمْ، وَسَکَتَ عَنِ الثَّالِثَةِ، أَوْ قَالَ: فَنَسِیتُهَا.»